Vetë fakti se popujt ballkanikë kanë pasur fatin pothuajse të njëjtë gjatë historisë, ata po ashtu kanë arritur të krijojnë edhe vija të përbashkëta kulturore. Veçanërisht kur është fjala për popullsinë myslimane, ata kanë zhvilluar ideologjinë, drejtimin dhe praktikën gati të njëjtë. Krahas shumë barazive që kanë gëzuar popujt e Ballkanit, ata ishin të barabartë edhe në mundësinë për t’u edukuar dhe për t’u ngritur shkencërisht në kohën Osmane. Prandaj, nëse gjurmohen mirëfilli dokumentet arkivore të Perandorisë Osmane, atëherë do të shohim se edhe hapësirat tona kanë pasur dijetarë dhe shkencëtarë të shquar të kohës, të cilët presin studiuesit seriozë që edhe ata të shohin dritën e publikimit. Në mesin e këtyre kolosëve të diturive fetare është edhe Vildan Faik Dibra. Në këtë punim do të hulumtohen dy segmente të jetës së Faik Dibrës: i pari është segmenti kombëtar, i cili veçse është i njohur për lexuesin shqiptar, dhe segmenti fetar-arsimor, i cili është pothuaj i papranishëm në ato pak punime ku përmendet Faik Dibra. Por kur shfleton punimet e botuara për Faik Dibrën në gjuhën turke, e gjen një hoxhë intelektual të pashembullt, por pak si kontribuues kombëtar, kurse kur i shfleton punimet në gjuhën shqipe, atëherë kryesisht del si një rilindas shqiptar, por shumë pak si një hoxhë i kualifikuar dhe mësues i denjë i komentimit të Kur’anit. Pra, ky punim supozon të paraqesë këtë dijetarë hoxhë dhe më intelektual para shqiptarëve, gjithashtu edhe më kombëtar para turqve.

Kur’ani i Shenjtë është zëri i së vërtetës, është fjalë e Zotit e cila me bukurinë e të shprehurit dhe me përmbajtjen kuptimplotë i tejkalon aftësitë njerëzore, i cili është shpallur Muhamedit (a.s), në përmbajtje të mus’hafit e përcjellur me traditë gojore në mënyrën më suksesive, leximi i të cilit është adhurim. Paraqitja e Kur’anit te arabët i befasoj ata, sepse, asnjëherë më parë nuk kishin dëgjuar fjalë dhe shprehje më të qarta dhe më të bukura se ai. Duke e njohur mirë Muhamedin (a.s) ata vet dëshmuan se fjalët e Kur’anit nuk ishin fjalët e tij. Stili i lartë artistik, retorika, përputhshmëria, bukuria e shqiptimit, fjalët e qarta dhe radhitja e përsosur e tyre, bëri që Kur’ani t’i sfidojë një herë e përgjithmonë arabët dhe ti mahnis ata pa masë. Madje, edhe pse kanë kaluar XV shekuj nga zbritja e tij, ai ka qëndruar i pandryshuar në formën e tij të shkruar dhe gjuha e përdorur në të është po në të njejtën shkallë me gjuhën e sotme. Duke patur në konsideratë popullin arab i cili dallohej nga popujt tjerë në të mësuarit e shpejtë përmendësh, i Dërguari i Zotit me që ishte analfabet, tentonte që çdo send ta mësoi përmendësh nga ajo çka i shpallej, derisa i premtoi All-llahu Fuqiplotë se do t’ia tuboj atë në zemërn e tij, dhe do t’i mundësohet lehtësimi i leximit të fjalëve të Kur’anit dhe kuptimit të Tij: “I lartë është All-llahu, Sundues i vërtetë. Ti mos nxito me Kur’anin para se të përfundojë shpallja e tij te ti, dhe thuaj: “Zoti im, më shto dituri!” (Taha:114). Nisur nga kjo, edhe shqiptarët, sikur Muslimanët tjerë të botës, brez pas brezi kanë kultivuar traditën e të mësuarit të Kur’anit përmendësh, nga gjiri i së cilit do të dalin hafiz të shquar. Andaj, në kuadër të hulumtimi do të përpiqem sadopak t’i hedh një vështrim memorizimit të Kur’anit Famëlartë te Muslimanët e Maqedonisë, duke u kufizuar në një territor të caktuar siç është pollogu me rrethin, i bindur në atë se ky institucion ka lënë gjurmë të pashlyeshme në historinë tonë fetar dhe kombëtar. “Kur’ani është një libër, i cili, sa herë që e marrim ta lexojmë, vazhdimisht na ngjall neveri, por më pas na tërheq, na habit dhe së fundi na imponon respekt.” (Johann Wolfgan von Goethe)

When we look at the structure of Islamic thought in the Balkans after the Ottomans, it is generally possible to distinguish two stages of the progression of the system of thought. The first is the structure of Islamic thought in the Balkans during the Ottoman Period and the second is the structure of Islamic thought in the Balkans after the fall of Ottoman Empire until today. This second period is seen as passing through three processes. The first is the period when Bosnia and Herzegovina was annexed by Austria and Hungary in 1878, until the First World War. The second is the period from the First World War, until Second World War. And the third is from Second World War, until 1990. It is not right to believe that Islamic thought in the Balkans derives just from tarikats, although the infrastructure comes only from tarikats. In the Balkans, the generations raised by the madrasas were at least as effective as tarikats. At the same time, the mission of the madrasas to cultivate students and scholars and the mission of ensuring the formation of a certain religious thought by the monks continued in parallel. The second period starts after the annexation of Bosnia and Herzegovina from the Ottoman territories and thislaid the groundfor the creation of a new infrastructure for this process. In the first phase of this period, the viewpoint but also the mindset entered a new phase, which in the end meant complete breakage from the traditional understanding. There was a stagnation in the second phase, but we can see that the understanding and the mindset that started in the previous period, now is settled and this process continued with slight changes. In the third phase, there was a new political formation and regime in the Balkans. Islamic understanding and activities in the period of the communism were partially stopped. In this process, the modernist thinking will be more effective in the reconstruction of the activities of the students, with the orientation of the students to the Arab countries and especially Az-har University.

The Ottoman Empire that governed the Balkans for five centuries promoted both Islam and Itikad centered with Ehli Sunnet. Those mekteps (Ottoman schools) and madrasahs opened during the Ottoman times provided Ottoman type of education. Thus, not only primary religious education of people were satisfied but also religious elite of the future were provided. Those who aimed to develop the level of their religious education had to move to Istanbul and enroll to higher educational centers. After the Ottoman administration, those in former Ottoman lands tried to continue the abovementioned system by themselves on personal basis. As their links with the motherland were cut, some of the ulema chose destinations for higher religious education other than Istanbul. As a result, in this period, new understandings about Islam were transferred from different parts of the Islamic world to the Balkans. In this respect, the modernist understanding of Islam, pioneered by C. Efgani - M. Abduh - R. Riza, was transferred to the Balkans. Huseyin Cozo is one of the leading figures of this transfer of understanding. On the other hand, some ulema with traditional educational background of the Ottomans, such as Kemal Aruci, contradicted to the above-mentioned new ideas of the modernist understanding. This article which focuses on “Bir Âyet-i Kerîmenin Glasnik Dergisinde Yazilmis Indî ve Hakikate Tercüman Olmayan Bir Tefsiri Münasebetiyle Bir Cevap” of Kemal Aruci not only constitutes an example to the aforementioned controversy but also a significant document of tradition of education inherited from the Ottomans.

Quran, which was sent to be a guide to people, uses some terms that express praised and condemned characteristics while explaining people how to behave and what to avoid from. One of the worst condemned characteristics is “blarney”. In this research, word and term meaning of “blarney”, its usage in Quran and what is generally said about “blarney” in Quran is studied. Quran`s wholeness and revelation term data are taken into consideration in the research. “Blarney” term does not take place in Quran, it is seen that, this word`s root have the meanings of “being soft and being few”. In Quran, it is seen that, “blarney” emerges as the desire of interference to revelation the people who see themselves superior and suppose themselves in the right way, and this characteristic is strongly condemned. .

Kur’ani i Shenjtë është zëri i së vërtetës, është fjalë e Zotit e cila me bukurinë e të shprehurit dhe me përmbajtjen kuptimplotë i tejkalon aftësitë njerëzore, i cili është shpallur Muhamedit (a.s), në përmbajtje të mus’hafit e përcjellur me traditë gojore në mënyrën më suksesive, leximi i të cilit është adhurim. Paraqitja e Kur’anit te arabët i befasoj ata, sepse, asnjëherë më parë nuk kishin dëgjuar fjalë dhe shprehje më të qarta dhe më të bukura se ai. Duke e njohur mirë Muhamedin (a.s) ata vet dëshmuan se fjalët e Kur’anit nuk ishin fjalët e tij. Stili i lartë artistik, retorika, përputhshmëria, bukuria e shqiptimit, fjalët e qarta dhe radhitja e përsosur e tyre, bëri që Kur’ani t’i sfidojë një herë e përgjithmonë arabët dhe ti mahnis ata pa masë. Madje, edhe pse kanë kaluar XV shekuj nga zbritja e tij, ai ka qëndruar i pandryshuar në formën e tij të shkruar dhe gjuha e përdorur në të është po në të njejtën shkallë me gjuhën e sotme. Duke patur në konsideratë popullin arab i cili dallohej nga popujt tjerë në të mësuarit e shpejtë përmendësh, i Dërguari i Zotit me që ishte analfabet, tentonte që çdo send ta mësoi përmendësh nga ajo çka i shpallej, derisa i premtoi All-llahu Fuqiplotë se do t’ia tuboj atë në zemërn e tij, dhe do t’i mundësohet lehtësimi i leximit të fjalëve të Kur’anit dhe kuptimit të Tij: “I lartë është All-llahu, Sundues i vërtetë. Ti mos nxito me Kur’anin para se të përfundojë shpallja e tij te ti, dhe thuaj: “Zoti im, më shto dituri!” (Taha:114). Nisur nga kjo, edhe shqiptarët, sikur Muslimanët tjerë të botës, brez pas brezi kanë kultivuar traditën e të mësuarit të Kur’anit përmendësh, nga gjiri i së cilit do të dalin hafiz të shquar. Andaj, në kuadër të hulumtimi do të përpiqem sadopak t’i hedh një vështrim memorizimit të Kur’anit Famëlartë te Muslimanët e Maqedonisë, duke u kufizuar në një territor të caktuar siç është pollogu me rrethin, i bindur në atë se ky institucion ka lënë gjurmë të pashlyeshme në historinë tonë fetar dhe kombëtar. “Kur’ani është një libër, i cili, sa herë që e marrim ta lexojmë, vazhdimisht na ngjall neveri, por më pas na tërheq, na habit dhe së fundi na imponon respekt.” (Johann Wolfgan von Goethe)

When we look at the structure of Islamic thought in the Balkans after the Ottomans, it is generally possible to distinguish two stages of the progression of the system of thought. The first is the structure of Islamic thought in the Balkans during the Ottoman Period and the second is the structure of Islamic thought in the Balkans after the fall of Ottoman Empire until today. This second period is seen as passing through three processes. The first is the period when Bosnia and Herzegovina was annexed by Austria and Hungary in 1878, until the First World War. The second is the period from the First World War, until Second World War. And the third is from Second World War, until 1990. It is not right to believe that Islamic thought in the Balkans derives just from tarikats, although the infrastructure comes only from tarikats. In the Balkans, the generations raised by the madrasas were at least as effective as tarikats. At the same time, the mission of the madrasas to cultivate students and scholars and the mission of ensuring the formation of a certain religious thought by the monks continued in parallel. The second period starts after the annexation of Bosnia and Herzegovina from the Ottoman territories and thislaid the groundfor the creation of a new infrastructure for this process. In the first phase of this period, the viewpoint but also the mindset entered a new phase, which in the end meant complete breakage from the traditional understanding. There was a stagnation in the second phase, but we can see that the understanding and the mindset that started in the previous period, now is settled and this process continued with slight changes. In the third phase, there was a new political formation and regime in the Balkans. Islamic understanding and activities in the period of the communism were partially stopped. In this process, the modernist thinking will be more effective in the reconstruction of the activities of the students, with the orientation of the students to the Arab countries and especially Az-har University.